Begin van het einde of toch een sprankje hoop?

Wat een dag gisteren: zit je net ziek thuis op de bank, onder de dekens, een mok hete thee met extra suiker, gezellig naar een DVD te kijken…belt Brigitte rond een uur of 3 haast in paniek op: “Waar ben je, ik probeer je al de hele tijd te bereiken maar het mobiele netwerk ligt plat”.

“Nou, ” zeg ik, “ik lig lekker thuis op de bank, zojuist de hulp een mok thee laten ze…”

“Wat?!”, onderbreekt ze me, “Heb je het nog niet gehoord, kijk snel op TV, er zijn rellen uitgebroken in zuid Beiroet! Blijf thuis, beloof het me!!”.

Die belofte was geen probleem want de verkoudheid maakte dat ik met geen mogelijkheid van de bank af te krijgen was, zeker nu niet meer. Het was gedaan met de rust, want vanaf dat moment zat ik ademloos te kijken hoe de rellen zich ontwikkelden. Voor degenen die Beiroet kennen: het speelde zich af rondom het grote voetbalstadium dat je ziet liggen aan de snelweg naar het vliegveld toe.

De rellen begonnen op de Beirut Arab University, een middenklasse universiteit gelegen in een Soennitische wijk in het zuiden van Beiroet. Volgens de TV zouden studenten eerst een woordenwisseling hebben gehad over de demonstraties van afgelopen dinsdag en vervolgens met elkaar op de vuist zijn gegaan. De strijd ging vooral tussen soennitische en sjiietische studenten. De gevechten begonnen met het gooien van stenen naar elkaar. “Het leek net Gaza”, zo verzuchtten veel Libanezen later vol schaamte.

Later kregen de gevechten een grimmiger karakter toen sluipschutters de menigte van de daken gingen beschieten. Het televisiestation van Hezbollah, Manar TV, toonde beelden van mensen die op daken van flatgebouwen aan het schieten waren naar de mensen onder zich. Op de grond hoorde je de schoten op TV en zag je vervolgens iedereen die in paniek dekking zoekt. Ook het leger dat aanwezig was, zocht beschutting en dat gaf helemaal een angstig beeld: Normaal gesproken vuurt het leger in de lucht ter waarschuwing, maar dit was duidelijk andere koek.

Het feit dat Manar TV deze beelden toonde, gaf aan dat het om Soennieten moest gaan. Dat was ook te merken aan het Soennitische TV station Future TV. Hierop was vrijwel niets te zien van de rellen, ze negeerden het volkomen. Het geeft maar weer eens aan hoe gepolariseerd de media in Libanon is.

Zoals dat gaat in deze situaties, was het buiten bij ons op straat erg druk met mensen die eerder naar huis gingen. Veel getoeter en paniek, de supermarkt vlakbij ons (Idriss in Hamra) werd leeggekocht, aldus Brigitte die zelf ook het nodige insloeg. Op zich is daar eigenlijk geen reden toe, maar men neemt het zekere voor het onzekere. Rond een uur of vijf, wanneer het normaal gesproken op zijn drukst is met de avondspits, was het al bijna uitgestorven op straat: iedereen zat thuis angstig TV te kijken.

Later op de avond kwam het nieuws dat het kantoor van de Syrische Nationale Partij in de brand werd gestoken. Dit kantoor ligt in een soennitische wijk en de boosdoeners waren Soennieten. Opnieuw gaf Future TV niet thuis, maar andere TV stations zonden de gebeurtenissen uiteraard live uit.

Inmiddels kwamen ook diverse leiders op TV om hun achterban tot kalmte te manen. Opvallend hierbij was de toespraak van Hezbollah leider Nasrallah. Hij sprak een fatwa uit dat iedereen rustig naar huis moest gaan en zich niet moest verzetten tegen het leger. Hij voegde daaraan toe dat elke Libanees die een andere Libanees geweld aandoet, hetzelfde is als een Jood, met andere woorden een verachtelijk mens en lager dan het laagste. Jammer voor Siniora dat de fatwa niet gold voor de mensen in het tentenkamp, deze hoefden niet naar huis.

Een andere zorgelijke ontwikkeling werd door de TV gemeld, namelijk dat met stokken gewapende soennitische jongeren voorbijgangers gingen vragen naar hun identiteitsbewijs. Op basis van de naam kan meestel de religie van de persoon worden achterhaald en zo probeert men te voorkomen dat sjiieten de soennitische wijken binnengaan. De soennieten zijn na de rellen van dinsdag toen sjiieten hun wijken op stelten zetten, op het ergste voorbereid en proberen zo hun wijken te beschermen. Dit werd nog eens versterkt door de toespraak van de hoogste soennitische leider in Beiroet, moefti Qabbana, die stelde dat iedere soenniet tot taak heeft Beiroet te beschermen tegen indringers. Hiermee doelde hij natuurlijk op de sjiieten, die door velen haast als immigranten worden gezien die niets te zoeken hebben in het welvarende Beiroet. “Laat ze in het arme zuiden blijven”, denken veel Soennieten in Beiroet.

Niet bepaald vredelievende uitspraken van deze soennitische leider en met name het vragen naar identiteitsbewijs legt direct een link naar de burgeroorlog waarbij mensen werden vermoord op grond van hun identiteitskaart, de zogeheten ID Card Killings. Tijdens Zwarte Zaterdag op 6 december 1975 werden naar schatting tot aan 600 mensen vermoord omdat ze tot de “verkeerde” religie behoorden. Erg verontrustend derhalve dat de geschiedenis zich lijkt te herhalen.

Even later verergerde de situatie verder toen het nieuws binnenkwam dat woedende Hezbollah jongeren de restaurants en winkels in het centrum van Beiroet aan het vernielen waren, vlak naast hun tentenkamp. Ook stelde het leger een avondklok in: vanaf half negen ’s avonds tot 6 uur ’s ochtends mocht niemand op straat komen. Niemand? Nu ja, een hele categorie uitzonderingen werden genoemd, zoals doktoren, medicijnbezorgers van apotheken (de meeste apotheken hebben een gratis bezorgservice en zijn vaak 24 uur per dag, 7 dagen per week open), reizigers van en naar het vliegveld, mensen met nachtdienst en zo verder. Specifiek meldde het leger nog dat de mensen in het tentenkamp niet onder de avondklok vielen zolang ze binnen het kamp bleven.

Toch, de avondklok maakte Beiroet tot een spookstad. Niemand die zich meer op straat durfde te vertonen en ook de kleine winkeltjes waren allemaal gesloten. Op zich ook wel weer lekker rustig. Volgens Brigitte was het de eerste avondklok sinds oudejaarsavond 1982, dus al met al een uitzonderlijke situatie.

Verder verordonneerde het ministerie van onderwijs dat alle onderwijsinstellingen tot en met maandag gesloten zijn. Komende dinsdag is een vrije dag, dus effectief tot aan woensdag is alles dicht. Zelfs de crèche van Janine is gesloten vandaag! Het is de vraag of de één- en tweejarigen ook onder het besluit vallen; waarschijnlijk is het meer gedaan omdat vrijwel niemand zijn kind in school wil achterlaten vandaag.

Men is zeer bang dat er opnieuw gevechten zullen uitbreken. Vooral het vrijdagse middaggebed wordt vol spanning afgewacht. Dit is meestal een uitgelezen moment om opnieuw onrust te creëren omdat je groepen mensen bij elkaar hebt. Zeker nu de gevechten gisteren tussen soennieten en sjiieten gingen, is men er niet gerust op dat ze niet opnieuw met elkaar gaan vechten. Hopelijk helpt de fatwa van Nasrallah om de gemoederen bedaard te houden.

Is dit nu het begin van het einde, zoals velen doemdenken? Eerlijk gezegd ben ik, heel voorzichtig en vreemd genoeg, een klein beetje hoopvoller gestemd na de rellen van gisteren. De toespraak en behorende fatwa van Nasrallah gaven mij althans de indruk dat de rellen teveel uit de hand waren gelopen naar de smaak van Nasrallah. Hij had immers ook gemakkelijk een militante toon aan kunnen slaan, in de trant van “Dit is allemaal het gevolg van het rampzalige beleid van Siniora. Zijn stijfkoppigheid heeft deze rellen veroorzaakt. Zijn regering moet ogenblikkelijk aftreden” en zo verder. Maar nee, hij was haast verzoenend toen hij zijn aanhang opriep om de instructies van het leger te volgen.

Dit werd later nog eens onderstreept toen een parlementslid van Hezbollah op TV stelde dat geweld in de straat niet het juiste podium is om verschillen op te lossen, maar dat juist moet worden gezocht naar diplomatieke oplossingen. Dit klinkt heel gematigd en is een echo van de oproep van de regering die precies hetzelfde zegt. Het valt te hopen dat met de rellen van dinsdag en gisteren voor velen de grens is bereikt en dat men in gaat zien dat geweld niet het goede middel is om de eigen doelstellingen te bereiken. Ook heeft de escalatie van gisteren het drukmiddel van de oppositie uit handen genomen: hoe kun je na gisteren nog dreigen met verdere escalatie?

Al met al heeft Hezbollah nu wel een probleem. Om het in sporttermen te zeggen: ze hebben te vroeg gepiekt. Verdere escalatie is haast onmogelijk en de regering zit steviger dan ooit in het zadel. Bijna twee maanden van het tentenkamp hebben niets opgeleverd, en de eerste de beste keer dat ze de volgende stap in het escalatietraject zetten, levert dat het omgekeerde resultaat op.

Wat Aoun betreft is zijn situatie haast nog moeilijker. Voorafgaand aan dinsdag, kondigde hij vreedzame acties aan, maar die liepen flink uit de hand. Ook de sterke tegenactie van de Lebanese Forces, die soms zelfstandig de wegen weer openmaakten, braken zijn imago als christelijk leider flink af. Zoals al gesteld in de vorige blog, kregen veel Libanezen angstrillingen toen ze de aanhangers van Aoun met die van de Lebanese Forces zagen vechten. Dit brengt zoveel herinneringen boven aan de laatste jaren van de burgeroorlog toen Aoun ook de christelijke gemeenschap sterk verdeelde met zijn strijd tegen Samir Geagea.

De maronitische kerk heeft zich inmiddels sterk negatief uitgelaten over Aoun en zijn TV optreden na afloop van de rellen maakte de situatie er niet beter op. Ondanks dat iedereen op TV had kunnen zien hoe zijn aanhangers wegen blokkeerden en hardhandig mensen tegenhielden die voorbij de blokkades wilden, verklaarde Aoun dat alles rustig was verlopen en dat zijn mensen absoluut niet bij dergelijke acties betrokken waren geweest. Deze glasharde ontkenning van iets wat iedereen live heeft kunnen zien, maakt hem tot ongeloofwaardige leider in de ogen van veel christenen. Michael Young schrijft in zijn column (zie eerdere posting op deze blog) dat hierdoor Samir Geagea aanhangers heeft gewonnen. Of dat zo is, is maar de vraag: Libanezen wisselen niet zo gemakkelijk van politieke partij. Maar dat Aoun steun heeft verloren in de christelijke gemeenschap, lijkt als een paal boven water te staan.

De hoopvolle conclusie zou wel eens kunnen zijn dat gisteren duidelijk werd dat geweld niet de manier is. Soms moeten de zaken erger worden voordat het weer beter gaat. Met veel, ja heel veel, goede wil zou je kunnen denken dat het diepste punt bereikt is. Maar pin me er zeker niet op vast.

Update 1: De Daily Star schreef dat in 1995 voor het laatst een avondklok was ingesteld, en dus niet in 1982. Brigitte was indertijd in Amerika voor promotieonderzoek aan Stanford, vandaar de vergissing.

Update 2: De schade in het centrum van Beiroet bleek slechts te bestaan uit een gebroken raam van een bank. De paniekberichten op TV dat hordes woedende demonstranten een ravage aan het aanrichtten waren, klopt dus niet.

Update 3: Maandag zijn de onderwijsinstellingen gewoon weer open, de sluiting gold alleen voor vrijdag.

Update 4: Eerst meldde de media dat het leger twee sluipschutters had opgepakt, een Syriër en een Palestijn. Later ontkende een legerwoordvoerder dit weer.

Update 5: Maandag zijn de scholen toch gesloten, aldus het Ministerie van Onderwijs op zaterdag. Al deze elkaar tegensprekende berichtgeving draagt flink bij aan het gevoel van onzekerheid dat men hier momenteel heeft.