Alles is politiek...

De afgelopen dagen zijn de emoties in politiek Libanon hoog opgelopen. De oppositie roept om het aftreden van de regering maar ze steunen de president, terwijl de regeringsgezinden roepen om het aftreden van de president. Om het nog chaotischer te maken, heb je Hezbollah die in de regering zit maar toch om het aftreden van dezelfde regering vraagt.

Hoe zit dat allemaal? Om het politieke landschap in Libanon te begrijpen is eerst een uitleg nodig over politieke partijen en het kiesstelsel. Beide verschillen nogal van de Nederlandse situatie en waarbij de Nederlandse politieke inrichting nog vrij overzichtelijk is, moet meer moeite worden gedaan om de Libanese brei te ontwarren.

Om met het kiesstelsel te beginnen, elke vier jaar worden landelijke verkiezingen gehouden in Libanon. Burgers kunnen dan stemmen op wie er in de Tweede Kamer van Libanon komt. Alleen, in tegenstelling tot Nederland, kiest men hier per kiesdistrict. Elk kiesdistrict kan een aantal parlementariërs leveren en men stemt dus op lokale politici die jouw streek vertegenwoordigen. Een beetje te vergelijken met het systeem in Amerika waar je per staat stemt. In tegenstelling tot Amerika waar elke staat slechts twee vertegenwoordigers levert aan de “Tweede Kamer” van Amerika, zijn de Libanese kiesdistricten verschillend in omvang: een groot district levert meer politici dan een klein district.

Tot zover is alles nog redelijk te volgen. Wat het moeilijk maakt is het religieuze aspect van de politieke verkiezingen. De Libanese Tweede Kamer is opgedeeld naar religies, waarbij elke religie een vast aantal zetels heeft toebedeeld gekregen. De verkiezingen gaan er over welke christenen, moslims, enzovoort in de Kamer komen, maar niet hoeveel christenen, moslims enzovoort. Immers, het aantal staat al vast. Dit is gedaan om de sektarische balans te waarborgen.

In combinatie met de kiesdistricten levert dit de situatie op waarbij elk kiesdistrict een aantal politici kiest, waarbij de religieuze verdeling al van te voren vast staat. Dus, district A kiest 3 maronieten, 2 protestanten en 1 soenniet, terwijl district B bijvoorbeeld 1 maroniet, 1 Druzen politicus en 4 sjiietische kamerleden kiest. Dit zijn fictieve getallen, waarmee ik probeer aan te geven dat de samenstelling verschilt per kiesdistrict al naar gelang de bevolking in dat district: woon je in een christelijk gebied dan kun je meer christelijke vertegenwoordigers kiezen, en omgekeerd als je in een voornamelijk moslim gebied woont.

Het aantal stemmen dat je uitbrengt is gelijk aan het totale aantal vertegenwoordigers van jouw district. Woon je in district A, dan kun je dus 3+2+1=6 stemmen uitbrengen. Echter, je moet hierbij wel de religies in acht nemen. Dus, je kunt 3 stemmen uitbrengen op maronitische kandidaten, twee stemmen op protestante politici en 1 stem op een soennitische kandidaat.

Dit systeem is nogal ingewikkeld, maar het heeft een groot voordeel: stel je bent de soennitische kandidaat in district A, dan zullen de meeste stemmen afkomstig zijn van niet-soennieten. Dit betekent dat je je gematigd moet opstellen omdat je anders hun stemmen wel kunt vergeten. Omgekeerd, als maroniet in district A kun je een aantal extra stemmen krijgen als je rekening houdt met de soennitische stemmers in je district.

De geografische afbakening van elk kiesdistrict kan direct gevolgen hebben voor de kansen van de kandidaten. Vandaar dat dit bij elke verkiezing weer felle discussies oplevert. De zittende regering wil meestal graag de grenzen van de districten in hun voordeel aanpassen, bijvoorbeeld door het kiesdistrict van een belangrijke christelijke oppositiekandidaat zodanig aan te passen dat niet-christenen worden toegevoegd om daarmee de kans op succes voor de christen te verkleinen. Zodra dit gebeurt, schreeuwt de oppositie moord en brand, om hetzelfde te doen mochten zij de verkiezingen winnen. Het zou zuiverder zijn om de grenzen ééns en voor altijd vast te stellen, maar dat zal wel een illusie blijven.

Naast de grenzen van de kiesdistricten is er ook veel discussie over de grootte van de districten. Hoe kleiner de districten, hoe meer kansen voor de lokale politici. Stel je maar eens in Nederland de situatie voor dat elke gemeente een politicus kan aanleveren aan de Tweede Kamer. Grote kans dat de lokale partijen dan goede zaken zullen doen. Maar omdat je in Nederland voor het hele land kiest, zul je als Maastrichtenaar niet zo snel voor Leefbaar Groningen stemmen.

Hetzelfde geldt in Libanon. Doordat de kiesdistricten relatief klein zijn, krijgen lokale politic een grote kans. Het is de vraag of dit een goede zaak is, maar het sluit wel aan bij het gebrekkige nationaliteitsgevoel van de gemiddelde Libanees. Men hoort vooraleerst bij een familie, dan bij een dorp, dan bij een streek, uiteraard hoort men bij een religie en oh ja, men is ook nog Libanees.

Doordat de landelijke politiek feitelijk op microniveau wordt bepaald, heeft dit direct gevolgen voor het stelsel van politieke partijen: die zijn er nauwelijks. Je hebt wel een aantal politieke partijen, zoals Hezbollah (sjiieten) of de falangisten (maronieten), maar in Libanon moet je veeleer van politieke stromingen spreken. Als politicus hoor je bijvoorbeeld bij de stroming rondom Saad Hariri (de zoon van de vermoorde premier Rafiq Hariri) of de groepering rondom Michel Aoun (christelijke oppositieleider).

De burger die gaat kiezen, kan derhalve niet echt op één partij stemmen. Dat zou ook lastig worden omdat je in ons fictieve voorbeeld in district A 3 maronieten moet selecteren uit alle maronitische kandidaten, 2 protestanten en 1 soenniet, en de meeste partijen zijn juist georganiseerd rondom religie.

Bijkomend aspect is dat je niet stemt zoals in Nederland waarbij je je selectie kunt aankruisen of intoetsen op een lijst met alle kandidaten. Men kent geen stembiljetten in Libanon: je moet de namen van jouw keuze op een papiertje schrijven en dat papiertje in de stembus doen. Bij voorkeur dien je een beetje duidelijk te schrijven zodat de telcommissie je handschrift kunt lezen, maar je bent vrij in het materiaal. Meestal gebruikt men gewoon papier, maar je hebt er natuurlijk grapjassen bij die bijvoorbeeld WC-papier gebruiken als indicatie van hun waardering voor de politici. Het kan allemaal, zolang het maar leesbaar is.

Het opschrijven van 6 namen is al een klus en bedenk dat in de afgelopen verkiezingen het aantal kandidaten van Brigitte’s regio bijvoorbeeld al 15 bedroeg. Ga dat maar eens allemaal opschrijven! Gelukkig kent men in Libanon politici die met de burgers meedenken en ze maken voorgedrukte lijsten: Een kant-en-klaar, vooraf ingevuld stembiljet. Het enige wat de burger hoeft te doen is het te deponeren in de stembus. Makkelijker kan niet!

Uiteraard vergen dergelijke lijsten uitgebreide coalitiebesprekingen om te bepalen wie er op welk lijstje komt te staan. Dat is van groot belang want stel je bent een soennitische kandidaat in ons fictieve district A, dan is het cruciaal om je aan te sluiten bij de maronitische groepering die de meeste stemmen krijgt. Kom je op hun lijst te staan, dan lift je mee op hun succes. De meeste stemmers gooien het stembiljet integraal in de stembus zonder wijzigingen aan te brengen. Voorafgaand aan de verkiezingen, delen de diverse coalities hun vooraf ingevulde stembiljetten uit aan de kiezers. Sommige politici doen dit bij voorkeur tijdens een gratis lunch of diner waar ze hun potentiële kiezers van hun dorp graag voor uitnodigen. Ja, de Libanese politicus stelt prijs op een goed contact met de burger!

Je bent overigens volkomen vrij om wijzingen te maken op een vooraf ingevuld stembiljet. Maar de meeste mensen zijn daar te lui of te ongeïnteresseerd voor. Ook maakt men het zo moeilijk mogelijk door de lijsten precies groot genoeg te maken zodat je haast niet een naam kan doorstrepen en een andere naam kunt toevoegen. Als je dat wilt, dan zul je zelf een nieuw lijstje moeten maken.

Morgen (of overmorgen, pin me er alsjeblieft niet op vast) meer informatie over het politieke landschap in democratisch Libanon.