Recente geschiedenis Deel 2

Bij deze het vervolg op de recente geschiedenis van Libanon.

De massale demonstratie van 14 maart moest, zo was de verwachting, wel leiden tot een overtuigende overwinning bij de verkiezingen die voor mei gepland stonden. Wel was onduidelijk welk programma de oppositie voorstond. Anti-Syrië, zoveel was duidelijk. Maar verdere punten bleven onopgehelderd. Zo wilden sommigen dat president Lahoud moest aftreden, terwijl anderen daar laconieker in waren: wie moest hem immers opvolgen? Een strijd om de macht zou de fragiele eenheid wel eens verder kunnen afbreken.

En dus deden de Libanese politici waar ze goed in waren: veel daadkrachtige opmerkingen maken maar verzuimen dat in de praktijk gestalte te geven. Wel oproepen dat Lahoud onmiddellijk moest vertrekken, maar niet weten wie zijn plaats moest innemen. Wel zeggen dat het vanaf nu beter moet, maar de details schuldig blijven. Eisen dat het politieke systeem op de helling moet, maar het bij deze constatering dan laten.

Als buitenstaander heb ik natuurlijk gemakkelijk praten en het leveren van kritiek achteraf is al helemaal eenvoudig. Toch viel het me op dat de gemiddelde Libanees vrijwel verblind was door de revolutionaire ontwikkelingen: Syrië weg, mensen die openlijk oproepen dat Lahoud weg moest, wat een vrijheid opeens.

Voorheen werd het vertrek van Syrië als onmogelijk beschouwd en werd je gearresteerd als je de Libanese president beledigde. Nu zag je mensen openlijk op TV oproepen doen voor het aftreden van de president wegens wanbeleid. Ook werden massaal plaatjes en filmpjes via Internet en e-mail verspreid waarin de president of politici belachelijk werden gemaakt. Eerst gebeurde dit nog heel geheimzinnig uit angst voor arrestatie. Later viel deze schroom weg en kwam een ware lawine van spotprenten los. De euforie die hierbij ontstond, voorkwam wellicht het kritisch kijken naar de oppositie en haar politieke plannen. Misschien wel daarom werd alles wat de oppositie deed en vooral naliet te doen, hartelijk ontvangen door de meerderheid van het volk. Of ja, hartelijk. ‘Onverschillig’ is haast een beter woord: men had het te druk met vrolijk te zijn om zich met politici bezig te houden. Zij, op hun beurt, werden dan ook niet gedwongen door het volk om echt met antwoorden te komen.

Een bijkomende factor was de terugkeer van Michel Aoun. Deze voormalige christelijke generaal van het Libanese leger en later premier van het land was verbannen naar Frankrijk nadat hij een “bevrijdingsoorlog” tegen Syrië was begonnen in 1989 en later had verloren. Het is altijd een wat omstreden figuur geweest omdat hij als christen de positie van premier bezette. Velen beschouwen dit als illegaal omdat het ingaat tegen de grondwet van Libanon die voorschrijft dat de premier een soenniet dient te zijn. Ook zijn bevrijdingsoorlog wordt door velen als een onzinnige actie beschouwd omdat de kans op succes tegen het oppermachtige Syrische leger erg klein was. Het was meer een symbolische oorlog ter meerdere eer en glorie van Michel Aoun, maar wel eentje waarbij vele duizenden doden vielen.

Hoe het ook zij, door zijn anti-Syrië houding was hij erg populair onder de bevolking, met name bij de christenen. Ook zijn strijd tegen gewapende milities tijdens de burgeroorlog van Libanon, maakte hem populair onder de bevolking die de buik vol had van dergelijke gewapende bendes. Hij verwierf hiermee steun buiten de christelijke bevolking. Ook was hij als militair a-politiek in de zin dat hij het niet zo had op zichzelf verrijkende, zakkenvullende politici. Voorwaar een boodschap die er goed ingaat bij de gemiddelde kiezer.

Nadat Aoun de verzekering had gekregen van de openbare aanklager dat hem niets ten laste zou worden gelegd bij terugkeer, kwam hij begin mei 2005 weer terug in Libanon. Net op tijd voor de verkiezingen die in dezelfde maand werden gehouden. De geruchtenmachine draaide volop: waarom zou de pro-Syrische regering van Libanon een aartsvijand van Syrië toelaten en wel op dit cruciale moment? Was er wellicht achter de schermen een deal gesloten waarbij Aoun terug mocht komen als hij zijn anti-Syrië retoriek zou afzweren?

Voor zijn aanhangers was dit uiteraard allemaal onzin. De Generaal, zoals hij werd genoemd, zou wel eens eventjes korte metten maken met de huidige corrupte politieke bende en de nalatenschap van 30 jaar Syrisch bewind. Zijn aanwezigheid veroorzaakte onrust in het kamp van de oppositie: wat zou Aoun van plan zijn? In eerste instantie zocht hij toenadering tot de oppositieleiders die net als hem fel anti-Syrisch waren. Echter, onderhandelingen over de exacte invloed van Aoun na de verkiezingen liepen stuk.

Wat hieraan ongetwijfeld heeft bijgedragen is dat hij niet inzag dat Libanon veranderd was in de paar weken na de moord op Hariri. Zo voelden velen dat deze gebeurtenis het proces in werking had gezet dat leidde tot het vertrek van Syrië. Echter, zo ongeveer het eerste wat Aoun zei bij terugkomst in Libanon was dat hij himself eigenhandig de Syriërs het land uit had gezet. In de ogen van veel Libanezen deed hij met deze en soortgelijke uitspraken afbreuk aan de nalatenschap van Hariri en dit werd hem niet in dank afgenomen. Velen vonden dat Aoun met de eer ging strijken voor wat betreft het verdrijven van het Syrische regime terwijl dit juist door de Libanezen was bereikt die waren gebleven en die te lijden hadden onder de Syrische aanwezigheid. Schamper werd herinnerd aan het luxueuze leven dat Aoun de afgelopen 15 jaar in Parijs had geleid.

Ook was hij voorstander van het aanblijven van president Lahoud en dat in een tijd waarin vrijwel de gehele oppositie juist Lahoud’s aftreden eiste. Aoun, die zijn presidentsambities niet onder stoelen of banken stak, wilde de waardigheid van het ambt veilig stellen. Het voortijdige ontslag van Lahoud zou hieraan af doen.

Toch, Aoun bracht een aantal punten naar voren die moeilijk konden worden ontkend. Het belangrijkste punt was wel de verkiezingswet. In de euforie die ontstond na het vertrek van Syrië was er één punt dat hoog op de agenda stond: de aanpassing van de verkiezingswet zodat pro-Syrische politici niet meer onevenredig voordeel zouden hebben uit de grootte en geografische compositie van de verschillende kiesdistricten. Van alle kanten riep men op om nu een eerlijke verkiezingswet in te voeren.

Alhoewel de oppositie als dusdanig werd aangeduid, zat het merendeel van de oppositie gewoon in het parlement. Daardoor had men kunnen werken aan het vormen van een coalitie van de pro-Syrische partijen in het parlement om zodoende tot overeenstemming te komen. Maar toen puntje bij paaltje kwam, bleek dat de Druzen en soennieten het eigenlijk wel eens waren met de sjiieten en veranderde er niets. Aoun stelde herhaaldelijk dat hieruit bleek hoe intern verrot het politieke klimaat was.

Geruchten over achterkamertjesoverleg staken de kop op, waarbij zou zijn besproken dat Druzenleider Jumblatt de verlenging van Nabih Berri, de voorzitter van het parlement, zou steunen in ruil voor steun aan de Druzenpartij. Ook werden tijdens de verkiezingen diverse gezamenlijke lijsten gesloten tussen Hezbollah (pro-Syrië) en anti-Syrische politici. Men gaf graag zijn idealen op voor een zeteltje meer.

Wat opviel was dat de christenen vrijwel volledig buiten spel werden gezet in de vormign van coalities, Aoun incluis. Als gevolg voerde Aoun met name campagne tegen andere christenen. Met veel succes: hij veroverde 21 van de 58 zetels in het meest christelijke verkiezingsdistrict van Libanon. Bedenk dat van de 58 zetels er ruim 20 naar niet-christenen gaan en de overwinning wordt nog indrukwekkender.

Zijn succes was zelfs zo groot dat de anti-Syrië partijen onder leiding van de zoon van de vermoorde Hariri niet de tweederde meerderheid van de parlementzetels behaalden. Dit is een belangrijke grens in verband met het overrulen van de president: de president kan een aangenomen wetsontwerp terugsturen naar het parlement maar als het voorstel dan opnieuw wordt aangenomen en wel met tenminste 2/3 deel van de stemmen, moet de president de wet accepteren. Hadden de anti-Syrische partijen een dergelijke meerderheid gehad, dan was feitelijk de president buiten spel komen te staan.

Aoun was erg populair, maar wat ook heeft bijgedragen aan zijn succes was het gebrek aan eenheid tussen soennieten, Druzen en christenen. Bij gebrek aan overeenstemming over een gezamenlijke agenda viel iedereen weer terug in zijn eigen sektarische identiteit. De sluwe vos Jumblatt koste het weinig moeite om de onervaren zoon van Hariri, Saad Hariri, om zijn vingers te winden. Voeg daarbij het eeuwenlange wantrouwen tussen christenen en Druzen, nog eens gevoed door gruwelijke moordpartijen over en weer tijdens de burgeroorlog, en het resultaat was dat de christenen handig buiten spel waren gezet.

Een bijkomend aspect was een serie van bomaanslagen in christelijke wijken voorafgaand aan de verkiezingen. Het resulteerde in voornamelijk materiële schade, maar de angst zat er goed in. Aoun speelde hier handig op in door na elke aanslag te verklaren dat de regering niet in staat was om de gewone burger te beschermen. Een sterke man, zoals Generaal Michel Aoun, zou hierin verandering brengen, aldus sterke man Aoun.

Achteraf gezien is hiermee een historische mogelijkheid om daadwerkelijk verandering door te voeren onbenut gebleven. Politieke commentatoren schreven indertijd dat Jumblatt door deze acties zichzelf had versterkt maar het land had verzwakt. Maar goed, op zich is dat niets nieuws voor een Libanese politicus. Er zijn maar weinigen die kunnen worden beschouwd als een politicus voor alle Libanezen. Rafik Hariri was er zo één, daar is men het wel over eens. Jumblatt is dat niet, ook daar zijn de Libanezen het wel over eens.

De uitkomst van de verkiezingen moet schokkend zijn geweest voor degenen die op verandering hadden gehoopt: voormalige militieleiders Jumblatt en Berri nog steeds in het centrum van de macht, aangevuld met Michel Aoun, ook al zo’n bloeddorstige vechtersbaas uit de burgeroorlog.

Tot zover het tweede deel van de recente geschiedenis van Libanon. Deel drie komt hopelijk binnenkort als ik wat meer tijd heb.